Tarımda kooperatifleşme, yıllardır tartışılan, ancak beklenen seviyeye ulaşılamayan bir konu olarak yeniden gündeme gelmektedir. Özellikle artan üretim maliyetleri ve pazar baskısı nedeniyle, çiftçiler “Birlikten güç doğar mı?” sorusunu daha yüksek sesle sormaya başlamıştır. Türkiye genelinde 12 bini aşkın tarımsal kalkınma kooperatifi bulunmasına rağmen, Tarım ve Orman Bakanlığı verilerine göre bu kooperatiflerin yalnızca yüzde 18’i aktif olarak faaliyet göstermektedir. Diğerleri ise çoğunlukla kâğıt üzerinde varlıklarını sürdürmekte, gerçek anlamda bir kooperatif işlevi görememektedir.
Bu olumsuz durumun temel nedenleri arasında şeffaf yönetim eksikliği, düşük mali kapasite, denetimin yetersizliği ve ortaklara hesap verme yükümlülüğünün zayıf olması gösterilmektedir. Ancak karşıtı bir gerçek de vardır; başarılı kooperatif örnekleri Türkiye’de dikkat çekmektedir. Örneğin, İzmir ili sınırları içerisindeki Tire Süt Kooperatifi, iki binin üzerinde üyesi ile tarımsal kooperatifler arasında ön plana çıkmakta, milyar liralık cirolara ulaşmaktadır. Bu kooperatif, üyelerine sadece sütü değerinde satmanın yanında, yem, veteriner hizmetleri, kredi ve eğitim konusunda da destek sunarak üreticilerin gücünü artırmayı hedeflemektedir. Adana’da kurulan Çukurova Kadın Kooperatifi, kadın emeği açısından dikkat çekici bir başka örnek olup, 250 kadının bir araya gelmesiyle oluşmuş ve domates salçası, reçel, kurutulmuş meyve gibi ürünleri kolektif olarak üretip pazarlamaktadır. Önceden herhangi bir geliri olmayan bu kadınlar, şimdi yılda 75 ila 200 bin TL arasında gelir elde etmektedir. Ayrıca, Ödemiş Bademli Fidancılık Kooperatifi, fidan üretiminde uzmanlaşarak Türkiye’deki fidan üretiminin yaklaşık yüzde 40’ını karşılamakta ve 2022 yılında 25 milyon fidan satışı gerçekleştirmektedir. Bu kooperatif, üye çiftçilere gübre, fide ve ilaç alımlarında önemli maliyet avantajları sunmaktadır.
Tarım ekonomisi uzmanları, kooperatifçiliğin tarımsal üretimin sürdürülebilirliği açısından stratejik bir öneme sahip olduğunu vurgulamaktadır. Ancak başarılı bir şekilde kooperatifleşmek için yalnızca yasal altyapının yeterli olmadığı, aynı zamanda eğitimli yöneticiler, sağlıklı denetim sistemleri ve katılımcı bir yönetim anlayışının da geliştirilmesi gerektiği ifade edilmektedir. Akademisyenler, “Kooperatif demek sadece birlikte üretmek değil; birlikte karar almak, birlikte gelişmek demektir. Eğer üreticilere hesap verebilen bir yapı oluşturamazsak, bu birlikler güven kaybıyla çöker” yorumunu yapmaktadır. Örneğin, çiftçi Halil Özdemir’in Bursa’daki tecrübesi, kooperatiflerin sahada nasıl bir fark yarattığını göstermektedir. Özdemir, kooperatifle çalışmaya başladıktan sonra ürününü İtalya’ya gönderdiğini söylüyor. Halcinin kendisine 7 TL teklif etmesine karşın, kooperatif aracılığıyla ürününü 11 TL’ye sattığını belirtiyor.
Tarım sektörü içerisinde kooperatifleşme en fazla süt ve hayvancılık alanlarında görülmektedir. Türkiye genelindeki tarım kooperatiflerinin önemli bir kısmı süt üreticileri etrafında örgütlenmiştir. Özellikle Ege, Marmara ve İç Anadolu bölgelerinde bulunan süt kooperatifleri, hem üretimin planlanmasında hem de pazarlamada hayati bir rol üstlenmektedir. Bu yapıların, sütü işleyerek doğrudan pazara sunmaları, üreticilere daha yüksek kazanç ve istikrarlı gelir sağlamaktadır. İzmir, Balıkesir, Afyonkarahisar ve Konya gibi iller, aktif süt kooperatiflerinin yoğunlaştığı bölgeler olarak öne çıkmaktadır. Süt üretiminin ardından meyve-sebze üreticileri ve sulama kooperatifleri önemli bir diğer alandır. Meyve ve sebze kooperatifleri, özellikle örtü altı tarım yapılan Akdeniz ve Ege kıyılarında etkin bir şekilde faaliyet göstermekte, sulama kooperatifleri
