Amerika Birleşik Devletleri’nde, Donald Trump’ın yeniden başkan seçilmesinin ardından, daha önce gergin ilişkiler yaşadığı ABD Merkez Bankası (Fed) Başkanı Jerome Powell ile olan ilişkileri dikkat çekici hale geldi. Powell, seçimlerin ardından gerçekleştirdiği ilk basın toplantısında, Trump’a direnme niyetinde olduğunu belirterek, bu durumun adeta bir demokrasi dersi niteliği taşıdığını ifade etti. Fed’in faiz kararını açıkladıktan sonra konuşan Powell, Trump’ın kendisinden görevini bırakmasını istemesi durumunda bunu yapmayacağını vurgulayarak, ABD başkanının merkez bankası başkanını görevden alma yetkisine sahip olmadığı bilgisini de aktardı. Powell’ın görev süresi Mayıs 2026’da sona erecek. Bu tarihten sonra Trump yeni bir Fed başkanı atama yetkisine sahip olacak. Trump, başkanlık dönemi boyunca en az bir kez daha Fed başkanını değiştirme fırsatına sahip olacak. Türkiye’de ise ‘tek adam rejimi’ olarak tanımlanan sistem Cumhurbaşkanı Erdoğan’a her olumsuz gelişmenin faturasını Merkez Bankası’na kesme yetkisini veriyor.
Son yıllarda yaşanan yüksek enflasyon ve artan yoksulluk da Merkez Bankası bağımsızlığının ortadan kalkmasının en önemli sebeplerinden biri olarak öne çıkıyor. 2016 ile 2024 yılları arasındaki 8 yıllık süreçte, en son Fatih Karahan’ın atanmasına kadar, Merkez Bankası başkanlığı görevini üstlenen 5 başkan değişti. Bu dönem içinde başkanlar ya düşük faiz ısrarının bir sonucu olarak yüksek enflasyonun suçlusu olarak gösterildi ya da enflasyonu kontrol altına almak amacıyla uygulanan yüksek faiz politikalarından sonra, faiz lobileri tarafından hedef haline getirildi. 2018 yılında kabul edilen Cumhurbaşkanlığı hükümet sistemi, Cumhurbaşkanına gerekli görmesi halinde Merkez Bankası başkanını değiştirme gücünü veriyor. Mevzuata göre, Merkez Bankası başkanı, Cumhurbaşkanı kararıyla dört yıllık bir süre için atanıyor.
Antidemokratik sistemin doğası
Altınbaş Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hayri Kozanoglu, Trump’ın daha hızlı faiz indirimleri yapması yönündeki talepleriyle Powell’a baskı yapabileceğini, ancak Fed başkanlarını azletme yetkisine sahip olmadığını belirtti. Türkiye’deki durum ise bunun zıttına. Kozanoglu, “Türkiye’de merkez bankası başkanları kolayca Cumhurbaşkanı tarafından görevden alınabiliyor. Genellikle de ekonomideki olumsuz gelişmelerin faturası Merkez Bankası başkanlarına kesiliyor” diye ekledi. Bu durum, keyfi yönetim uygulamalarına kapı aralayan antidemokratik Cumhurbaşkanlığı Yönetim Sistemi’nin doğasından kaynaklanmaktadır.
Sonuç olarak, farklı ülke sistemleri ve Merkez Bankası bağımsızlıkları arasındaki bu farklar, ekonomik istikrar ve enflasyon kontrolü için büyük bir rol oynamaktadır. Özellikle Türkiye’de yürütülen politikalar, Merkez Bankası’nın bağımsızlığını kaybetmesi sonucu yoksulluk ve enflasyon üzerinde ciddi etkiler yaratmakta. Bu durum, hem ekonomik hem de politik açıdan önemli sorunları beraberinde getirmektedir.
